Λήδα Παπαστεφανάκη
Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2017
Τύπος: Επιλεγμένη βιβλιογραφία

Τα μεταλλικά και αμέταλλα ορυκτά, περισσότερο από κάθε άλλη πρώτη ύλη, συμμετείχαν στη διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, που ως ιστορική τάση χαρακτηρίζει τη νεότερη εποχή. Η εξορυκτική δραστηριότητα αποτέλεσε, ήδη από τον 19ο αιώνα, ιδιαίτερο τομέα της ελληνικής οικονομίας, με διεθνικό προσανατολισμό. Το βασικό ερώτημα που πραγματεύεται το βιβλίο είναι πώς συνέβαλε η εξορυκτική δραστηριότητα στην εγχώρια οικονομική ανάπτυξη, επηρέασε τις κοινωνικές σχέσεις και διαμόρφωσε πολιτικές.

Κεντρική θέση στο βιβλίο αυτό έχει η έννοια του καταμερισμού εργασίας, μέσω της οποίας μελετώνται οι κοινωνικές και οικονομικές διαφοροποιήσεις σε πολλαπλά επίπεδα: αφενός, εντάσσεται η ελληνική περίπτωση σε ένα σύστημα ιεραρχημένων σχέσεων στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, αφετέρου, ερευνώνται πιο συστηματικά οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα στη μικρή και μεσαία κλίμακα, και, τέλος, εξετάζεται ο καταμερισμός εργασίας στους ίδιους τους χώρους εργασίας, στα μεταλλεία, αλλά και στις οικογένειες των μεταλλωρύχων, όπου εντοπίζονται οι σχέσεις, οι εντάσεις και οι δυναμικές που αναπτύσσονται εντός τους. Θέματα ειδικότερης μελέτης αποτελούν οι επιχειρήσεις, οι τεχνικές και οι μέθοδοι εξόρυξης, η γεωγραφική διασπορά και ο κατακερματισμός των εκμεταλλεύσεων, η ποικιλία των κοιτασμάτων, η εξάρτηση από τις διεθνείς αγορές, η κοινωνική ομάδα των μεταλλειολόγων μηχανικών, η αγορά και οι συνθήκες εργασίας, οι εργολαβικές ομάδες, η επαγγελματική νοσηρότητα των μεταλλωρύχων, το εργατικό κίνημα και οι απεργίες, η επίδραση της εξορυκτικής δραστηριότητας στις τοπικές κοινωνίες όπου λειτουργούσαν μεταλλεία (Λαύριο, Σέριφος, Εύβοια κ.ά). 

Κύριες αρχειακές πηγές που χρησιμοποιούνται είναι το αρχείο της Γραμματείας/Υπουργείου επί των Οικονομικών, της οθωνικής περιόδου, το Ταμείο Μεταλλευτών, το Πολιτικό Γραφείο Πρωθυπουργού (1917-1928), αρχεία επιχειρήσεων και φάκελοι μηχανικών, από ποικίλους αρχειακούς φορείς στην Ελλάδα (Γενικά Αρχεία του Κράτους, Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Ελληνικό και Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, κ.ά). Χρησιμοποιείται, επίσης αρχειακό υλικό από τα γαλλικά αρχεία: το γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών (Archives du Ministère des Affaires Etrangères), τα Γαλλικά Εθνικά Αρχεία (Archives Nationales). Το αρχείο της Ανώτατης Σχολής των Μεταλλείων του Παρισιού (Ecole Nationale Supérieure des Mines de Paris) έδωσε την δυνατότητα να σκιαγραφηθεί το προφίλ των ελλήνων σπουδαστών, μελλοντικών μεταλλειολόγων μηχανικών. Πολλές δημοσιευμένες πηγές έχουν χρησιμοποιηθεί: τεχνικές εκδόσεις, οικονομικές μελέτες, απογραφές, κοινοβουλευτικές συζητήσεις, κ.ά., ενώ τα απομνημονεύματα και η λογοτεχνική μαρτυρία αξιοποιούνται επίσης. Συστηματικά έχουν αξιοποιηθεί οι Στατιστικοί πίνακες (1909-1972) που εξέδιδε ετησίως η Επιθεώρηση Μεταλλείων του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας (μετέπειτα υπουργείο Βιομηχανίας), με στατιστικά στοιχεία σχετικά με την παραγωγή-πώληση και εμπορία των ορυκτών, τον αριθμό των εργαζομένων και τα εργατικά ατυχήματα. Η τεκμηρίωση συμπληρώνεται με τεχνικά σχέδια και φωτογραφίες.